Jak pracownicy mogą zadbać o swoje prawa, interesy zawodowe i socjalne, czyli słów kilka o związku zawodowym

Zarówno pracownicy, jak i pracodawcy w celu reprezentacji i obrony swoich praw oraz interesów mają prawo tworzyć organizacje i do nich przystępować. Najczęściej spotykaną organizacją wśród pracowników jest forma związku zawodowego. Daje ona największe uprawnienia i pozwala osiągnąć stabilną pozycję negocjacyjną w kontaktach z pracodawcą. Jakie korzyści stwarza funkcjonowanie związku zawodowego w zakładzie pracy i jakie warunki należy spełnić, aby założyć związek zawodowy?

Co to jest związek zawodowy?

Wolność tworzenia i działania związków zawodowych w Polsce przewiduje art. 12 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Należy zatem podkreślić, iż utworzenie związku zawodowego jest konstytucyjnym prawem każdego pracownika. Uprawnienie to, sprecyzowane o cele działalności zostało potwierdzone w postaci jednej z głównych zasad Kodeksu pracy, określonej w art. 18(1). Szczegółową definicję oraz zasady organizacji i cele działania zostały natomiast określone w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.

Zgodnie z powyższymi przepisami związek zawodowy jest dobrowolną, samorządną i niezależną w swojej działalności statutowej organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Co oznaczają powyższe przymiotniki? Dobrowolność świadczy o tym, że każdy pracownik może, ale nie musi przystąpić do związku zawodowego. Samorządność to określona przez dany związek struktura i wewnętrzna jego organizacja wolna od wpływów pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji. Niezależność natomiast polega na samodzielnym podejmowaniu decyzji przez władze związku. Jego działalność jest finansowana głównie ze składek członkowskich, a dochód z działalności gospodarczej prowadzonej przez związki zawodowe służy wyłącznie realizacji ich zadań statutowych.

Jakie korzyści daje przynależność do związku zawodowego?

Ustawa o związkach zawodowych przewiduje szereg uprawnień dla organizacji pracowników i nie sposób opisać je wszystkie w niniejszym wpisie. Warto jednak zauważyć, że związkom zawodowym przysługuje prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy. Jeżeli specyfika danego zakładu pracy nie pozwala na wprowadzenie układu zbiorowego, pracodawca ma obowiązek konsultacji ze związkami zawodowymi warunków pracy i płacy. Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad BHP. Ponadto, do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych. Oznacza to, że związek zawodowy ma realny wpływa na to, jak zostanie ukształtowany w zakładzie pracy system i rozkład czasu pracy, regulamin wynagradzania i pracy, regulamin premiowania, wykaz prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem, plan urlopów czy zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Związek zawodowy jest także uprawniony do otrzymywania informacji dotyczących sytuacji finansowej pracodawcy oraz negocjacji w przypadku zwolnień grupowych. Ponadto, to właśnie związek zawodowy wydaje opinie w sprawie zamiaru rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z pracownikiem i to związek jako pierwszy zostanie o tym zamiarze powiadomiony.

Jak założyć związek zawodowy?

Zgodnie z ustawą o związkach zawodowych do utworzenia organizacji związkowej niezbędnych jest 10 osób, które podejmą uchwałę o utworzeniu związku zawodowego. Osoby te muszą jednocześnie uchwalić statut związku zawodowego oraz wybrać komitet założycielski w liczbie od 3 do 7 osób. Następnym krokiem jest obowiązkowa rejestracja organizacji związkowej w Krajowym Rejestrze Sądowym. Cała procedura wydaje się dość przystępna, należy jednak pamiętać, iż uchwalony statut musi zadość czynić warunkom przewidzianym w przepisach prawa, a ponadto winien być przemyślany i napisany zgodnie z zasadami techniki prawodawczej. Każda bowiem zmiana statutu wymaga podjęcia nowej uchwały i zawiadomienia o tym fakcie właściwego sądu. Warto zatem, szczególnie przy tworzeniu struktury związkowej, skorzystać z fachowej pomocy prawnika. Po bardziej szczegółowe informacje na temat ochrony praw pracowniczych, także w formie związków zawodowych, zapraszamy do dalszych wpisów lub indywidualnych konsultacji z radcą prawnym.

stan prawny: marzec 2020