Rozdzielność majątkowa małżonków

Małżonku! Chcesz ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków? 

Autor: Małgorzata Jóźwicka.
 

Czym jest małżeński ustrój majątkowy?
 

Małżeńskim ustrojem majątkowym jest sytuacja prawna małżonków dotycząca ich majątku istniejącego przed zawarciem małżeństwa i majątku nabytego po jego zawarciu.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje dwa rodzaje ustrojów majątkowych: ustrój wspólności ustawowej oraz ustrój umowny, w którym małżonkowie zawierają umowę majątkową w formie aktu notarialnego (intercyzę), na mocy której mogą: ograniczyć wspólność ustawową, rozszerzyć wspólność ustawową, ustanowić "zwykłą" rozdzielność majątkową bądź ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
 

Rozdzielność majątkowa.
 

Rozdzielność majątkowa, zarówno "zwykła" jak i z wyrównaniem dorobków sprawia, że istnieją tylko majątki osobiste małżonków, nie ma natomiast majątku wspólnego. W ustroju tym każdy z małżonków sprawuje samodzielnie zarząd swoim majątkiem i nim rozporządza. Jeżeli małżonkowie przyjmą ustrój rozdzielności przed zawarciem małżeństwa, zachowają oni swoje majątki nabyte do tej chwili; majątki nabyte później również będą należeć do majątku osobistego każdego z nich. Oczywiście umowa majątkowa małżeńska zacznie obowiązywać, jeśli strony rzeczywiście zawrą małżeństwo.
 

Małżonkowie mogą również przyjąć ustrój rozdzielności majątkowej w czasie trwania małżeństwa – od momentu zawarcia umowy lub w określonym w niej terminie późniejszym.
 

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.
 

Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków różni się od rozdzielności „zwykłej” tym, iż po ustaniu umowy majątkowej pojawia się obowiązek wyrównania dorobków obojga małżonków. Dorobkiem każdego małżonka jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy małżeńskiej. Dorobek nie jest więc majątkiem, ale rachunkową wielkością, stanowiącą miarę wzrostu wartości określonych przedmiotów majątkowych należących do danego małżonka.

Definicja dorobku jest skonkretyzowana w ustawie, strony w umowie nie mogą ustanowić innego pojęcia dorobku – mają natomiast swobodę w ustaleniu w umowie sposobu obliczania dorobku czyli ustalenia, jakie przedmioty majątkowe lub prawa majątkowe będą doliczone, a jakie składniki majątkowe nie zostaną w nim uwzględnione. Jeżeli jednak w intercyzie małżonkowie nie poczynią ustaleń w tym zakresie, znajdzie zastosowanie regulacja ustawowa, w myśl której do dorobku nie wlicza się wartości określonych przedmiotów:
 

1. przedmiotów majątkowych nabytych przed zawarciem umowy majątkowej,

2. przedmiotów odziedziczonych i darowanych, przedmiotów uzyskanych z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, praw niezbywalnych, wierzytelności o wynagrodzenia za pracę oraz inne zarobki, a także praw twórcy,

3. nie wlicza się także surogatów, czyli przedmiotów nabytych w zamian za przedmioty z pierwszej i drugiej grupy.
 

Dolicza się natomiast do dorobku wartość pozostałych przedmiotów majątkowych, w tym:
 

1. wartość praw związanych z udziałem w spółkach,

2. wartość przedmiotów służących do wyłącznego użytku małżonka,

3. przedmiotów majątkowych uzyskanych z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

4. wartość darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyjątkiem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków, oraz tzw. zwyczajowo przyjętych drobnych darowizn na rzecz innych osób,

5. wartość usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,

6. nakłady i wydatki na majątek jednego małżonka z majątku drugiego z nich.
 

Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia. Pomimo braku wyraźnego przepisu konieczne jest więc sporządzenie pisemnego inwentarza majątku, zarówno początkowego, jak i końcowego.
 

Kto może żądać wyrównania dorobków?
 

Wyrównania dorobku może żądać małżonek, którego dorobek jest mniejszy od dorobku drugiego małżonka, a w razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie następuje między jego spadkobiercami, a pozostałym przy życiu małżonkiem.
 

Wyrównania dorobków można żądać po ustaniu tego ustroju majątkowego na podstawie porozumienia stron. Sposobem wyrównania wartości dorobków jest zapłata lub przeniesienie prawa. Jeżeli małżonkowie nie mogą zgodnie ustalić sposobu lub wysokości wyrównania, mogą zwrócić się do sądu, aby określił on wysokość wyrównania oraz sposób świadczenia.
 

Możliwość zmniejszenia obowiązku.
 

Nie w każdym jednak wypadku żądanie wyrównania dorobków jest moralnie uzasadnione i pożądane. Każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Okoliczności usprawiedliwiające zmniejszenie obowiązku wyrównania ustawodawca ujął formułą niedookreśloną "ważne powody", która jest znana polskiemu prawu rodzinnemu. Wchodzą tu w rachubę takie okoliczności, jak naganna postawa życiowa jednego z małżonków przejawiająca się niechęcią do pracy bądź inne zawinione niewykorzystywanie swoich możliwości zarobkowych, trwonienie majątku, alkoholizm etc.
 

Ustanie ustroju.
 

Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków może ustać z pięciu powodów:

1. ustania małżeństwa na skutek śmierci małżonka, rozwodu albo unieważnienia małżeństwa,

2. zawarcia intercyzy rozwiązującej dotychczasową umowę, a więc znoszącej ten ustrój,

3. orzeczenia separacji, która powoduje powstanie zwyczajnej rozdzielności majątkowej,

4. ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości małżonka,

5. ustanowienia przez sąd zwyczajnej rozdzielności majątkowej.

W konsekwencji ustania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków większy dorobek zostaje "umniejszony" w taki sposób, aby wysokość mniejszego "uzupełnionego" dorobku ostatecznie się z nim zrównała.
 

...czy warto?
 

Podsumowując omawiany ustrój majątkowy należy odpowiedzieć na pytanie: czy warto ustanawiać rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków? Oczywiście! Nie tylko umożliwia ona samodzielne zarządzanie własnym majątkiem przez każdego z małżonków, ale też zapewnia każdemu z nich sprawiedliwy udział w dorobku współmałżonka, w szczególności na wypadek ustania małżeństwa przez rozwód, a także zabezpiecza interes majątkowy w razie śmierci drugiego małżonka, po którym mogą dziedziczyć inne osoby. Przede wszystkim zaś chroni interes małżonka, którego dorobek z różnych przyczyn jest mniejszy od dorobku współmałżonka, np. gdy z powodu wychowywania dzieci jeden z małżonków nie pracował zawodowo.